هفت سین باستانی

شما روی سفره هفت سین نوروزی تان چه چیزهایی می گذارید؟! از میان این همه سین متفاوت در دنیا، هفت سینی که شما انتخاب می کنید چه ویژگی هایی دارند؟! اصلا سفره ای که زیر هفت سین پهن می کنید چه رنگی است؟! راستش را بخواهید بعضی رسم ها آن قدر به نظر ما عادی شده اند که گاهی حتی به آنها فکر هم نمی کنیم. این مطلب هم قصد ندارد از هفت سین آشنایی زدایی کند، اما دوست داریم واقعیت این سفره عزیز را بیشتر بدانید.

می گویند مردم در ایران باستان خوان نوروزی را با آیین و روش خاصی پهن می کردند. پارچه ای که به عنوان سفره پهن می شده، حتما سفید و تمیز بوده است. می پرسید چرا؟! چون سفیدی نشانه پاکی، سفیدبختی و روشنایی است. پس قبل از هر چیز بدانید که آن وقت ها که ترمه و سفره قلمکار نبوده، سفره هفت سین یک پارچه کاملا سفید و تمیز بوده است. خوب است بدانید ایرانیان معتقد بودند که چیده شده ها روی این سفره سپید، باید پنج ویژگی داشته باشند: نام آنها پارسی باشد، با حرف «سین» آغاز شوند، دارای ریشه گیاهی باشند، قابل خوردن باشند و  نام آنها از یک واژه(نه ترکیبی از واژه ها) باشد. به غیر از سین های روی سفره ملزومات دیگری هم استفاده می شده است؛ اصلا بیایید تزئینات سفره هفت سین را با دقت بیشتری بررسی کنیم:

سبزه، یک سبزی رویایی

یکی از زیباترین حاضران بر سفره هفت سین، سبزه است. سبزه با آن رنگ و طراوت بی نظیرش انگار طلوع یک سال جدید را سبز می کند. می گویند در ایران زمان باستان بیست و پنج روز قبل از نوروز روی دوازده ستون خشت خام غله های متفاوتی (گندم، برنج، جو، عدس، لوبیا، نخود، کنجد، باقلا و ... ) می کاشته اند و اگر سبزه ها رویش خوبی داشتند، نتیجه می گرفتند که سال پر برکتی در راه است. بعد در روز ششم بهار این سبزه ها را که سمبل برکت و باروری بوده است در تالارها پخش می کردند. اغلب مردم هم برای سفره هفت سین خودشان جو و ارزن سبز می کردند. چون این دو غله نقش مهمی در زندگی آنها داشته است. با این حال امروز رسم بر این است که هر کسی به شکلی خاص و آزادانه نوع سبزه را برای هفت سین انتخاب می کند.

آیینه، بازتابی صیقل خورده

به اعتقاد ایرانیان قدیم، آخرین ماه سال زمان تولد اولین انسان یعنی آدم است. بنابراین برای احترام به حضور انسان روی زمین باید نمادی از آن در خوان نوروزی وجود داشته باشد. آیینه ای که در بالاترین نقطه سفره و میان آتشدان ها قرار می گرفته است، نمادی از انعکاس وجود آدمی بوده و تخم مرغ ها در زیر آینه نمایانگر تحویل سال جدید است. ایرانیان باستانی معتقد بودند که وقتی گاو آسمانی، زمین را از شاخی به شاخ دیگرش می اندازد، از جنبش آن تخم مرغ ها به هم می خورند و سال نو می شود. اگر بخواهید بن مایه اصلی خوان نوروزی را بشناسید، باید به تخم مرغ های رنگی دقت کنید. تخم و تخمه نمادی از نطفه، نژاد و اصالت است. در واقع تخم مرغ تمثیلی است از نطفه باروری که قرار است به زودی جان بگیرد و حیات و زایش کیهانی داشته باشد.

آتشدان، با دلی سرخ

آتشدان یکی دیگر از اجزای سفره هفت سین بوده است که امروزه برای زرتشتیان هم از اهمیت بالایی برخوردار است. آنها وجود آتشدان را نماد اردیبهشت امشاسپند می دانند. وجود آتش در آتشدان برای گذشتگان نمادی از روشنایی، نیک اندیشی و راستی بوده است. ایرانیان در عهد باستان در دو سمت سفره هفت سینشان آتشدان می گذاشتند و در کنار این ها دانه های اسپند و عنبر قرار می دادند. هر چند ما امروز شمعدان را با آتشدان جایگزین کرده ایم، اما این نماد همیشه در سفره هفت سین حفظ شده است.

آب، نان و نارنج

در آیین چینش سفره های نوروزی قدیم همیشه دختران ازدواج نکرده، مسئول آوردن کوزه های آب بوده اند. کوزه ها از چشمه پر می‌شدند و با تزئین گردنبندها روی سفره ها قرار می گرفتند. آنها به خوبی می دانستند که هر جا آب وجود داشته باشد، برکت هم هست. بنابراین کوزه های آبی که با دست های دختران پاک روی سفره ها قرار می گرفت، یک سال برکت زندگی خانواده را رقم می زد. نان هم که نماد دیگری از برکت است، کنار کوزه آب و روی سفره قرار می گرفته است. می گویند در عهد ساسانیان نان هایی کوچک و گرد پخته می شده است و بر سر سفره هفت سین قرار می گرفته است. از سمتی ایرانیان گاهی در کوزه آب نارنجی می انداختند. نارنج سمبل گویِ زمین است و وقتی که در آب معلق می شد، نشانی از چرخش زمین در کیهان بوده؛ چرا که زمین با چرخش خود به نوروزی دوباره رسیده است.

سیر، سنجد و سمنو

سیر از قدیم به عنوان مظهر میکروب زدایی استفاده شده است. مردم قدیم برای حفظ سلامتی و درمان بسیاری از بیماری ها یا برای ضدعفونی کردن محیط از این گیاه استفاده می کرده اند. بنابراین وجود سیر در سفره هفت سین تلاشی است برای حفظ سلامتی خانواده. ایرانیان باستان معتقد بودند بوی سیر دیوان را از خانه دور می کند. آنها گاهی پوست سیر را برای گندزدایی در آتشدان ریخته و می سوزاندند. سنجد هم که عطر برگ و شکوفه های آن محرک عشق است، از دیگر ملزومات سفره هفت سین بوده است. سنجد نماد زایندگی و انگیزه زایشِ کیهانی بوده است. سمنو به عنوان غذایی که از جوانه تازه گندم تهیه می‌شود هم نماد فراوانی و باروری است.

سرکه، سماق و اسپند

سرکه یکی دیگر از نمادهای پاکی محیط، زدودن آلودگی و از همه مهم تر باطل کردن سحر و جادو بوده است. از سمتی چون برای به دست اوردن سرکه نیاز به شکیبایی زیادی بوده است، این ماده را نماد صبر هم می دانند. سرکه به جاودانگی هم معروف است. سماق هم سمبلی از عشق، مهر و پیوند میان قلب هاست. ایرانیان باستانی سپند (اسفند) را هم به عنوان یکی از سین ها استفاده می کردند. این گیاه نمادی برای دفع چشم زخم بوده و در مراسم نیایش همیشه از آن استفاده می شده است. اسفند همراه کُندر در تمام مراسم شادی باستانی ها استفاده می شده است.

توصیه کلون: هفت سین امسالتان را واقعی بچینید.